چگونه خود را از فرسودگی شغلی نجات دهیم ؟

فرسودگی شغلی یکی از معضلات جدی در دنیای مدرن است که نه تنها بر عملکرد فردی و سازمانی تأثیر می‌گذارد، بلکه سلامت جسمی و روانی افراد را نیز به خطر می‌اندازد. با افزایش فشارهای کاری و توقعات روزافزون از کارکنان در محیط‌های کاری مختلف، بسیاری از افراد دچار احساس خستگی مزمن، بی‌انگیزگی و کاهش بهره‌وری می‌شوند. در این مقاله، به بررسی علل، نشانه‌ها و پیامدهای فرسودگی شغلی می‌پردازیم و راهکارهای سازمانی  برای پیشگیری و مدیریت آن ارائه می‌دهیم. هدف این است که با درک بهتر این مسئله، بتوانیم گامی مؤثر در جهت بهبود کیفیت زندگی کاری و افزایش رضایت شغلی برداریم.

فرسودگی شغلی چیست؟

فرسودگی شغلی وضعیتی است که در آن فرد به دلیل استرس مزمن در محیط کار، دچار خستگی شدید ذهنی و جسمی می‌شود. این خستگی فراتر از خستگی عادی روزانه است و با علائم مختلفی مانند بی‌حوصلگی، بی‌انگیزگی، احساس پوچی، کاهش کارایی، افسردگی، اضطراب، مشکلات خواب و حتی مشکلات جسمی همراه است.

در واقع، فرسودگی شغلی زمانی رخ می‌دهد که تعادل بین خواسته‌ها و توانایی‌های فرد در محیط کار از بین برود.

سه مولفه اصلی در تعریف فرسودگی شغلی نقش دارند، احساس تمام شدن منابع عاطفی و روانی، ایجاد نگرش منفی و بی‌تفاوت نسبت به کار و افراد و احساس عدم کفایت و بی‌ارزشی در انجام وظایف از مهمترین این مولفه‌ها است.

عوامل ایجاد فرسودگی شغلی چیست؟

بروز فرسودگی شغلی عوامل متعددی دارد که در ادامه در مورد آنها صحبت می‌کنیم تا اگر شما با این عوامل رو به رو هستید، در مسیر رفع آنها تلاش کنید.

عدم تعادل بین کار و زندگی:

زمان زیادی که به کار اختصاص می‌دهیم، نبودن مرخصی‌های کافی و ساعات کاری طولانی می‌توانند باعث فرسودگی شوند.

فشار روانی بالا:

انتظارات غیرقابل دسترس از جانب مدیران یا همکاران، مدیریت ضعیف و روابط دشوار با همکاران می‌توانند فشار روانی را افزایش دهند.

کمبود کنترل:

عدم استقلال در انجام کارها و نداشتن قدرت تصمیم‌گیری می‌تواند احساس عدم کنترل و تحمل ناامیدی را به همراه داشته باشد.

علائم فرسودگی شغلی چیست؟

از کجا متوجه شویم که دچار فرسودگی شغلی شده‌ایم. کار سختی نیست، کافی است کمی به علائمی که در شما بروز می‌کند توجه کنید تا متوجه شوید آیا با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنید یا خیر.

خستگی عاطفی و جسمی:

شامل بی‌حوصلگی، بی‌انگیزگی، افسردگی، سردرد و اختلالات خواب استکه نتیجه‌ای از فرسودگی شغلی می‌باشند.

افت عملکرد شغلی:

شامل اشتباهات مکرر، کاهش خلاقیت و ناتوانی در تمرکز که نشانگر ابتلا به فرسودگی شغلی است.

تغییرات رفتاری:

ممکن است شامل تحریک پذیری بیش از حد، پرخاشگری یا کناره‌گیری از اجتماع باشد، که نتیجه‌ای از استرس و فرسودگی است.

مشکلات جسمی:

از جمله فشار خون بالا، مشکلات گوارشی و ضعف سیستم ایمنی که ممکن است به دلیل آن ایجاد شوند.

راهکارهای اساسی در مسیر درمان فرسودگی شغلی

درمان فرسودگی شغلی به عنوان یک وضعیت روانی و فیزیکی که ناشی از استرس و فشارهای مداوم در محیط کار است، نیازمند رویکردهای گسترده‌ای است که شامل تغییرات در رفتارها و الگوهای زندگی فرد می‌شود. این رویکردها عبارتند از مدیریت زمان، مراقبت از خود، برقراری تعادل بین کار و زندگی، ارتباط با دیگران و ایجاد محیط کار مثبت.

مدیریت زمان

یکی از اولین راه‌ها برای درمان آن، مدیریت زمان است. این شامل ایجاد برنامه‌ریزی روزانه دقیق، تعیین اولویت‌های وظایف، و اجتناب از پذیرش درخواست‌های غیرضروری می‌باشد. با این کار، فرد می‌تواند بهترین بهره را از زمان خود ببرد و از احساس فشار و استرس کاسته شود.

مراقبت از خود

مراقبت از خود نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. شامل ورزش منظم، تغذیه سالم، خواب کافی و انجام فعالیت‌های آرامش‌بخش می‌شود. این عوامل بهبود فیزیکی و روحی فرد را تضمین می‌کنند و او را در مقابل فشارهای روزمره و مشکلات شغلی مقاوم‌تر می‌سازند.

برقراری تعادل

برقراری تعادل بین کار و زندگی نیز از اهمیت فراوان برخوردار است. استفاده مناسب از مرخصی‌ها، اختصاص وقت کافی به خانواده و دوستان، و داشتن فعالیت‌های آمیزشی کمک می‌کند تا فرد بازدهی خود را در کار افزایش دهد و به طور کلی از زندگی لذت بیشتری ببرد.

ارتباط موثر با دیگران

ارتباط فعال با دیگران نیز از ابزارهای مهم در درمان فرسودگی شغلی است. صحبت با همکاران، دوستان یا متخصصان سلامت روان یا منابع انسانی برای به اشتراک گذاشتن تجربیات و حمایت از یکدیگر، می‌تواند احساس تنهایی و استرس را کاهش دهد و به تقویت وضعیت روانی فرد کمک کند.

مراحل فرسودگی شغلی

مراحل فرسودگی شغلی را می‌توان به چهار فاز اصلی تقسیم کرد که هر کدام نشان‌دهنده وضعیت روانی و فیزیکی فرد در طول زمان در محیط کار هستند.

ماه عسل:

در این مرحله، فرد با شروع یک شغل جدید یا یک پروژه جدید، احساس شور و اشتیاق زیادی دارد. تعهد به کار، انگیزه برای قبول مسئولیت‌ها، خلاقیت فراوان و بهره‌وری بالا از ویژگی‌های این مرحله است. این دوران مانند یک ماه‌عسل است که فرد با انرژی و اشتیاق زیادی به کار می‌پردازد و همچنین کارفرمایان از عملکرد برتر او راضی‌اند.

شروع استرس:

با گذشت زمان، وظایف بیشتر و فشارهای اضافی بر فرد وارد می‌شود. در این مرحله، نشانه‌هایی مانند خستگی زیاد، سردرگمی در تصمیم‌گیری، اضطراب، فشار خون بالا و کاهش تمرکز مشاهده می‌شود. این موارد نشان دهنده ورود به فاز استرس اولیه است که اگر به زمانی رسیدگی نشود، می‌تواند به مشکلات جدی‌تری منجر شود.

استرس مزمن:

اگر به استرس اولیه توجه نشود، فرد به مرحله استرس مزمن وارد می‌شود. در این مرحله، فرد ممکن است احساس بی‌تفاوتی کند، رفتارهای خشونت‌آمیزی بروز دهد، بدبین شود و به مصرف بیشتر کافئین و نیکوتین روی آورد. این دوران ممکن است با مشکلات خانوادگی و اجتماعی همراه باشد و نشان‌دهنده یک فرآیند فرسودگی پیشرو باشد.

فرسودگی:

در نهایت، اگر فرد در مواجهه با استرس مزمن بی‌توجهی کند، به فرسودگی شغلی می‌رسد. در این مرحله، تغییرات رفتاری شدید، سردردهای مزمن، وسواس کاری، انزوا، و نادیده گرفتن نیازهای شخصی مشاهده می‌شود. فرد به طور کلی احساس کمبود انگیزه و ارتباط مثبت با کار خود را از دست می‌دهد و عملکردش به شدت کاهش می‌یابد.

این مراحل نشان دهنده تدریجی شدن فرآیند آن از شروع پرشور تا غرق شدن در فرسودگی و نیاز به اقدامات جدی برای پیشگیری از وقوع آن و درمان آن هستند.

انواع فرسودگی شغلی

فرسودگی شغلی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: عاطفی و فیزیکی. در ادامه با این دو دسته بیشتر آشنا می‌شویم.

فرسودگی شغلی عاطفی

فرسودگی شغلی عاطفی هنگامی رخ می‌دهد که شما احساس می‌کنید انرژی و اشتیاقتان به کارهایتان کم شده است. در این حالت، ممکن است علایق شخصی و زندگی حرفه‌ای شما به هم نخورده باشد و از بی‌رغبتی و خستگی ناشی از انجام وظایف رنج ببرید.

نشانه‌های این نوع  شامل عدم تعادل بین زندگی شخصی و کاری، عدم پیشرفت شغلی، کاهش ارتباط عاطفی با کار و احساس بی‌اشتیاقی نسبت به وظایف است.

برای درمان این نوع فرسودگی، توصیه می‌شود که تعادل کار با زندگی شخصی بهبود یابد، ساعات کاری به شکل انعطاف‌پذیرتر تنظیم شود، حمایت اجتماعی به شما ارائه شود و مهارت‌های مدیریت استرس را یاد بگیرید.

فرسودگی شغلی فیزیکی

فرسودگی شغلی فیزیکی به کاهش انرژی و استقامت فیزیکی ناشی از خستگی بدنی اشاره دارد. این نوع فرسودگی ممکن است با علایمی همچون خستگی بدنی شدید، کاهش توانایی فیزیکی، و کاهش استقامت در مواجهه با فعالیت‌های روزمره همراه باشد.

برای درمان آن، توصیه می‌شود که به استراحت مناسب توجه کنید، تمرینات ورزشی منظم داشته باشید، از تغذیه سالم و مراقبت از سلامت جسمانی بهره مند شوید.

در پایان

فرسودگی شغلی به عنوان یک پدیده روانی و فیزیکی در محیط کار، نقش مهمی در کیفیت زندگی شخصی و حرفه‌ای فرد دارد. این وضعیت، نه تنها بر عملکرد و بهره‌وری افراد و برند کارفرمایی تأثیر گذار است، بلکه می‌تواند به مشکلات جدی‌تری مانند افسردگی، اختلالات خواب، و مشکلات جسمی منجر شود.

برای پیشگیری از فرسودگی شغلی و بهبود آن، شناخت دقیق نوع فرسودگی، اعمال تغییرات مناسب در محیط کار و زندگی شخصی، و استفاده از راهکارهای مدیریت استرس ضروری است. به این ترتیب، ایجاد یک محیط کار سالم و پشتیبانی از سلامت روان و فیزیکی کارکنان و تامین رفاه کارکنان، بهبود کلی از زندگی شغلی و شخصی فرد را تضمین می‌کند.