مدل کرک پاتریک

سازمان‌ها و شرکت‌ها به‌منظور ارتقا منابع انسانی خود، دوره‌های آموزشی متنوعی را برگزار می‌کنند که باید اثربخشی این دوره‌ها بررسی و تحلیل شود. یکی از مهم‌ترین ابزارهای سنجش نتایج برنامه‌های آموزشی با عنوان مدل کرک پاتریک به یاری مدیران می‌آید. درواقع مدل آموزشی کرک پاتریک روشی برای ارزیابی میزان اثربخشی جلسات و دوره‌های آموزشی است که به تحلیل یادگیری و بررسی اثربخشی آموزش‌ها کمک می‌کند. با به‌کارگیری الگوی چهار سطحی کرک پاتریک می‌توانید به این نتیجه مهم برسید. که برنامه‌های آموزشی جاری در سازمان تا چه اندازه توانسته نیازها و اهدافتان را برآورده می‌کند. از آنجایی که الگوی کرک پاتریک از معروف‌ترین و موثرترین مدل‌های جهانی برای ارزیابی نتایج فعالیت‌های آموزشی محسوب می‌شود، در ادامه به بررسی تمام آن چیزی که باید از الگوی ارزشیابی کرک پاتریک بدانید، می‌پردازیم.

الگوی کرک پاتریک چیست؟

مدل کرک پاتریک در دهه ۱۹۵۰ و توسط فردی به‌نام دونالد کرک پاتریک ساخته و معرفی شد. در پاسخ به این سوال که کرک پاتریک کیست، باید گفت که این فرد از استادان برجسته دانشگاه ویسکانسین بوده که مدلی استاندارد و کاربردی به‌منظور ارزیابی آموزش را به جهانیان معرفی کرد. مدل آموزشی کرک پاتریک از موثرترین روش‌ها برای تحلیل آموزش در کسب‌وکارها شناخته می‌شود که در طی 30 سال حیات خود توسط سازمان‌ها و شرکت‌ها در سطح جهانی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این الگو دارای ۴ سطح ارزیابی آموزش است که روش استفاده آسان و ساده‌ای نیز دارد.

این الگوی ارزیابی را می‌توان قبل، حین و بعد از دوره‌های آموزشی پیاده‌سازی کرد. تا به این شکل تاثیر دوره‌های آموزشی در پیشرفت کارمندان و توسعه کسب‌وکار، سنجیده شود. لازم به ذکر است که این مدل توانایی تحلیل هر نوع آموزشی اعم از رسمی و غیررسمی را دارد؛ بنابراین می‌توانید با خیال آسوده از الگوی اثربخشی کرک پاتریک در سنجش آموخته‌ها و همچنین بهبود نتایج آموزشی بهره‌مند شوید.

الگوی چهار سطحی کرک پاتریک کدام است؟

همان‌طور که اشاره شد، مدل کرک پاتریک در آموزش دارای ۴ مرحله مجزا است. شامل جمع‌آوری اطلاعات درباره دوره‌های آموزشی تا تجزیه و تحلیل نتایج آن‌ها می‌شود. با دنبال کردن این مراحل درنهایت به این نتیجه می‌رسید که آیا برنامه آموزشی موردنظرتان به قدر کافی موثر بوده است یا خیر. مراحل اصلی پیش‌رویتان در الگوی ارزشیابی کرک پاتریک شامل این موارد است:

مرحله اول؛ سطح واکنش (Reaction)

در اولین مرحله از الگوی کرک پاتریک به ارزیابی و اندازه‌گیری احساسات یا واکنش کارآموز نسبت به جلسه آموزشی که در آن شرکت کرده است، اختصاص دارد. به این معنی که باید واکنش شرکت‌کنندگان نسبت به جلسات آموزشی در قالب مطلوب بودن، رضایت‌بخش بودن، مفید بودن و یا عکس اینها، بررسی شود. برای این کار می‌توانید یک نظرسنجی کوتاه به شکل مصاحبه، پرسشنامه کاغذی و یا نظرسنجی آنلاین را ترتیب دهید. باید بدانید که جمع‌آوری نظرات کارآموزان و تحلیل بازخورد آن‌ها باید به روش درست و معنادار انجام شود تا درنهایت به ارزیابی دقیق و سنجیده‌ای برسید.

هدف از انجام سطح واکنش در مدل کرک پاتریک این است که میزان رضایت شرکت‌کنندگان از عوامل مهم جلسات مانند فضای کلاس، محتوای آموزشی، مدرس، امکانات آموزشی و همچنین نحوه مدیریت و ساماندهی دوره‌های یادگیری، مشخص شود. پاسخ‌های مربوط به این سطح، به شما در تعیین نحوه مشارکت، تجربیات کارآموزان و همچنین میزان جذب آن‌ها به محتوای یادگیری کمک می‌کند. به این شکل می‌توانید میزان سودمندی دوره‌های آموزشی را بسنجید، روی موارد مهم تمرکز کنید و اشکالات و نقص‌ها را برطرف کنید.

مرحله دوم؛ سطح یادگیری (Learning)

در سطح دوم از الگوی چهار سطحی کرک پاتریک به سنجش میزان یادگیری هرکدام از شرکت‌کنندگان مربوط می‌شود. به این معنی که باید اهداف آموزش ازجهت میزان ارتقا دانش، تعهد، مهارت‌ها، نگرش‌ها و حتی اعتمادبه‌نفس افراد حاضر در دوره‌های آموزشی سنجیده شود. به‌طور کلی، مرحله یادگیری شامل ارزیابی اطلاعات دریافت شده توسط کارآموزان می‌شود. برای این کار می‌توانید از روش‌هایی چون انجام مصاحبه، ارزیابی‌های کتبی و همچنین مشاهده عینی نتایج یادگیری استفاده کنید. توجه داشته باشید که سوالات و محتوای سنجش میزان یادگیری باید با محتوای ارائه شده و اهداف آموزشی همخوانی داشته باشد. بدون شک با سوالات ناهماهنگ و معیوب، داده‌های اشتباه به‌دست می‌آورید که روند بررسی اثربخشی کرک پاتریک را با مشکل مواجه می‌کند.

دونالد کرک پاتریک در مدل خود، 5 سطح شایستگی را مشخص کرده است که می‌توان براساس آن‌ها ارزشیابی یادگیری را به دو روش رسمی و غیررسمی، تحلیل کرد. این پنج سطح شامل موارد زیر است:

• سطح دانش؛ به این معنی که شرکت‌کننده، اطلاعات آموزشی را می‌داند.
• سطح مهارت؛ به این معنی که شرکت‌کننده قادر است مهارت‌های آموخته شده را به‌خوبی انجام دهد.
• سطح نگرش؛ به این معنی که شرکت‌کنندگان متقاعد شده‌اند که پیگیری موارد آموزش دیده و شرکت در جلسات، کار ارزشمند و مفیدی است.
• سطح اعتمادبه‌نفس؛ شرکت‌کنندگان به این باور مهم رسیده‌اند که توانایی انجام کارهایی که آموزش دیده‌اند را دارند.
• سطح تعهد؛ شرکت‌کنندگان قصد دارند کارهای آموزش‌دیده را انجام دهند.

مرحله سوم؛ سطح رفتار (Behavior)

سطح سوم از مدل کرک پاتریک در آموزش به ارزیابی تاثیر واقعی آموزش و تغییرات رفتاری ناشی از آن می‌پردازد. در این مرحله، تغییرات رفتاری پس از جلسات یادگیری، اندازه‌گیری می‌شود تا به پاسخ این سوال که آیا یادگیری منجر به تغییر رفتار در شرکت‌کنندگان شده است یا خیر، برسیم. نتایج به‌دست آمده در این سطح، نشان‌دهنده این موضوع مهم است. که آیا کارآموزان به درک درستی از آموزش رسیده‌اند و توانایی به‌کارگیری آن را در انجام وظایف کاریشان دارند یا خیر.

در این مرحله قرار است به داده‌هایی با ارزش بالا دست یابید؛ چراکه تحلیل دقیقی از میزان انتقال یادگیری به محیط کار بررسی می‌شود. این نتایج به شما کمک می‌کند تا در صورت لزوم، جلسات آموزشی را بهبود بخشید و یا مواردی را حذف یا جایگزین کنید. همان‌طور که می‌دانید، تمام کسب‌وکارها با هدف پیشرفت و بهبود عملکرد کارکنانشان جلسات آموزشی را ترتیب می‌دهند؛ بنابراین مهم است که میزان موفقیت‌آمیز بودن تلاش‌های آموزشی سنجیده شود. باید بدانید که تحلیل نتایج سطح رفتاری نسبت به دو سطح واکنش و یادگیری، دشوراتر و پیچیده‌تر است و به مشارکت بیشتر رهبران و مدیران سازمان موردنظر، نیاز دارد. برای ارزیابی عملکرد رفتاری کارآموزان باید تمام این موارد را درکنار هم درنظر داشته باشید:

• بررسی دقیق معیارهای عملکرد
• مشاهده مستقیم رفتار کارکنان
• مصاحبه با کارکنان در طول زمان

با این روش‌ها می‌توانید تغییر رفتار آن‌ها را اندازه‌گیری کرده و عمق تغییرات آن‌ها را ازنظر پایداری بسنجید. لازم به ذکر است که اندازه‌گیری رفتار بعد از جلسات آموزشی، یک فرآیند مستمر و همیشگی است که ممکن است به هفته‌ها و ماه‌ها زمان نیاز داشته باشد؛ بنابراین نباید انتظار رسیدن به تحلیل یکباره را داشته باشید.

مرحله چهارم؛ سطح نتایج (Results)

آخرین مرحله از الگوی ارزشیابی کرک پاتریک شامل نتایج تمام داده‌هایی است که از مراحل قبل جمع‌آوری شده است. درواقع داده‌های این مرحله، باارزش‌ترین اطلاعاتی است که نشان می‌دهد آیا برنامه‌های آموزشی اجرا شده به موفقیت سازمان و کسب‌وکار شما منجر می‌شود یا خیر. هدفی که در سطح چهارم از مدل کریک پاتریک دنبال می‌شود شامل شناسایی نتایج دقیق و ملموس دوره‌های آموزشی است. برای تجزیه و تحلیل موثر نتایج داده‌ها در مدل آموزشی کرک پاتریک، معیارهای مهم و شاخص‌های کلیدی گسترده‌ای درنظر گرفته شده است، ازجمله:

• بهبود کارایی
• بهره‌وری بهتر
• افزایش تعلق کارکنان
• بالا رفتن انگیزه و روحیه کارکنان
• کاهش هزینه‌ها
• افزایش فروش
• افزایش رضایت مشتری
• بازگشت سرمایه (ROI)
• حوادث کمتر در محیط کار
• و …

در سطح نتایج الگوی کرک پاتریک باید فرآیندی پرهزینه، زمان‌بر و دشوار را پشت‌سر بگذارید؛ چراکه تحلیل نتایج و بررسی اثرات مثبت آموزش بر کارکنان کار آسانی نیست. درعین حال باید بدانید که در سطح چهارم این مدل، به‌صورت کاملا اختصاصی به سنجش نتایج یادگیری نسبت به اهداف سازمان و کسب‌وکار پرداخته می‌شود. تمرکز اصلی برروی ارزیابی ارتباط ایجادشده بین روش آموزشی، ابزارهای عملیاتی برای پیاده‌سازی آن و همچنین نتایج عملکرد کلی است. به این شکل می‌توانید با بررسی نتایج، به این مهم برسید که آیا بودجه اختصاصی به آموزش کارکنان به نفع سازمان است یا با ضرر مالی و زمانی همراه است.

نکات مهم در استفاده از مدل کرک پاتریک در آموزش

حالا که به‌طور کامل با الگوی اثربخشی کرک پاتریک و سطوح مختلف آن آشنا شدید، نوبت آن است که از این مدل برای تحلیل نتایج برنامه‌های آموزشی کسب‌وکارتان، بهره‌مند شوید. نحوه استفاده از این مدل و پیاده‌سازی صحیح و اصولی آن، اهمیت زیادی دارد؛ بنابراین توصیه می‌شود این موارد مهم را در استفاده از مدل سنجش کرک پاتریک به‌خاطر بسپارید:

• کار را با برنامه‌ریزی آغاز کنید: اهداف آموزشی را به‌صورت شفاف و واضح مشخص کنید و محتوای دوره‌های آموزشی را با اهداف سازمان و کسب‌وکارتان هماهنگ و همسو کنید.
• جمع‌آوری داده‌ها هرچند جزئی را در تمام سطوح جدی بگیرید: تمام داده‌های موجود را هم به روش کمی و هم روش کیفی در تمام سطوح جمع‌آوری و نگه‌داری کنید.
• از تاثیر حضور ذینفعان غافل نشوید: تمام افراد ذینفع ازجمله کارکنان، مدیران و سرپرستان را در فرآیند سنجش شرکت دهید تا به این شکل اطلاعات دقیقی درباره تفاوت دیدگاه‌ها به‌دست آید.
• تمام داده‌ها را تجزیه، تحلیل و تفسیر کنید: با بررسی دقیق داده‌ها، می‌توانید به نتایج مختلفی ازجمله تاثیرات، روندها، نیازها، نقاط قوت و ضعف اثرات برنامه‌های آموزشی سازمانی برسید.
• بهبود مستمر برنامه‌های آموزشی را جدی بگیرید: از نتایج و تفکرات مرحله قبل در بهبود، اصلاح و ارتقا برنامه‌های آموزشی سازمانی پیش‌رویتان بهره‌مند شوید.

سخن پایانی

مدل کرک پاتریک از الگوهای معروف و جهانی در ارزیابی برنامه‌های آموزشی کسب‌وکارها است. که به سازمان‌ها در سنجش میزان اثربخشی دوره‌های آموزشی کمک می‌کند. این الگوی پرطرفدار در ۴ سطح مختلف واکنش، یادگیری، رفتار و نتایج به جمع‌آوری داده‌های مختلف و تجزیه و تحلیل آن‌ها می‌پردازد. درنهایت به شما می‌گوید که آیا نتایج برنامه‌های آموزشی به موفقیت سازمان و بهبود عملکرد کارکنان منجر می‌شود یا خیر. با توجه به کارایی بالای الگوی ارزیابی کرک پاتریک و استقبال بی‌نظیر از آن، در این مطلب به بررسی تمام آن چیزی که باید از الگوی چهار سطحی کرک پاتریک بدانید، پرداختیم.